Onbegrip, ergenis en frustratie voerden de boventoon in de reacties na de bekendmaking van het Franse consortium als winnaar. Dat was te verwachten, maar of het terecht is is een tweede. Naval Group en consorten kwam volgens Defensie op alle fronten als beste uit de vergelijking. Toch ligt het allemaal wat gecompliceerder dan alleen het verlies van de aanbesteding. Marineschepen.nl heeft sinds de bekendmaking geen contact gehad met de Nederlandse industrie of vertegenwoordigers ervan, noch met winnaars Naval Group, maar de eerste prangende vragen kunnen al wel beantwoord worden.
Mijnenbestrijding aan boord van Zr.Ms. Zierikzee. De huidige Alkmaarklasse maakt deel uit van de Tripartite mijnenjagers. Deze werden in de jaren ’70 en ’80 door Nederland, België en Frankrijk samen ontworpen en gebouwd. De Nederlandse schepen werden door Van der Giessen-De Noord in Alblasserdam. (Foto: Belgium Naval & Robotics)
1. Waarom worden die mijnenjagers niet gewoon in Nederland gebouwd?
Omdat is besloten dat dit project Europees werd aanbesteed. Dat is niet verplicht bij militaire projecten, want hier is een uitzondering voor gemaakt. Een van de redenen om dat toch te doen is dat België daar eerder positieve ervaringen mee had (patrouillevaartuigen Pollux en Castor) en dat Nederland met de vervanging van de fregatten en onderzeeboten bij de Defensie Materieel Organisatie (DMO) onvoldoende capaciteit had om een ontwerp te maken en een werf te selecteren. Daarnaast heeft België geen nieuwbouwwerf meer die dit had kunnen oppakken en zou België dan voor de vraag komen of zij de opdracht dan rechtstreeks aan het Nederlandse Damen zouden gunnen.
De aanbesteding werd eind november 2017 bekend gemaakt op het symposium van de belangenbehartiger van de Nederlandse defensie industrie, NIDV. Toen werd tijdens een half uur durende presentatie direct duidelijk gemaakt dat de opdracht niet zomaar aan een Nederlandse werf gegund zou worden. Dat was dus het moment geweest om te ageren, al werd destijds op social media en in de reactie onder het artikel van Marineschepen.nl al de nodige onvrede geuit.
Dan nog is de vraag: waarom heeft Nederland in deze aanbesteding niet alsnog de opdracht aan een Nederlandse werf gegund? Tja, zo werkt dat niet. België had de leiding, Nederland had ingestemd met een Europese aanbesteding, dus dan moet je de regels volgen. Volgens staatssecretaris Barbara Visser is er een hele scoringsmethode gebruikt om de aanbiedingen te kunnen vergelijken en kwam Naval Group als beste uit de bus. Je kan de EU er de schuld niet van geven en het is maar de vraag hoeveel invloed Nederlandse politici hebben gehad op dit besluit. Je kan de Nederlandse politiek hooguit verwijten dat niet veel eerder begonnen is met de vervanging van de mijnenjagers, al stond de periode t/m 2013 in het teken van bezuinigingen.
2. En nu? Kunnen we het ontwerp aanpassen? Of alles terugdraaien?
Tot de contractondertekening volgende maand is er tijd voor juridische stappen door de verliezende partijen, maar dat gaat natuurlijk alleen op als België, Nederland of Naval Group zich niet aan de regels hebben gehouden. Ook is er nog een overleg in de Tweede Kamer. Daar zullen sommige partijen misschien geërgerd reageren dat een Nederlandse werf de opdracht niet heeft gekregen, maar vooralsnog meer ook niet want bij aanbestedingen kun je winnen en verliezen.
Zolang alle partijen zich aan de regels hebben gehouden, en daar ziet het wel naar uit, zal ook de Tweede Kamer de uitslag respecteren en het Franse consortium feliciteren.
Het ontwerp aanpassen dan en de NS50 van Thales er op zetten? Zie een passage uit het artikel van Marineschepen.nl van 1 december 2017: “Ook de verwachtingen voor wat betreft het aanpassen van een gekozen ontwerp wil Willemse [marineofficier werkzaam bij DMO, JK] temperen. De aanbesteding is immers net als alle andere aanbestedingen: België en Nederland stellen de eisen op en de bouwers doen een voorstel. Als een werf met ontwerp wordt gekozen, is het niet de bedoeling dat er nog grote veranderingen in het ontwerp worden gedaan. Zeker als het ontwerp door wijzigingen gaat lijken op een ontwerp van een andere bouwer, loopt het project juridische risico’s.”
3. Hoe hard heeft Nederland nu verloren?
In de eerste plaats krijgt de Nederlandse Mijnendienst straks nieuwe schepen en systemen. Daar ging het allemaal om. Dat is pure winst, want die zijn heel hard nodig. Of ze nu Frans, Nederlands of Duits zijn, maakt natuurlijk weinig uit, als ze maar voldoen aan de eisen.
Maar verder heeft Nederland wel heel hard verloren. Oké, de nieuwe tanker en de nieuwe fregatten (beide Nederlandse projectleiding) worden aan Damen gegund. Over de onderzeeboten hebben we het zo. Dus de komende decennia is er werk, maar toch is het verliezen van dit project een enorme tegenvaller voor Damen, Thales Hengelo en vele kleinere Nederlandse bedrijven, eigenlijk voor de BV Nederland.
Voor Thales was dit een belangrijk project. Het ging immers om maar liefst 12 NS50 radars die gebouwd moesten worden en zij nemen met hun software voor mijnenbestrijding een belangrijke plaats in op de markt. De verwachtingen bij Thales waren dan ook hoog gespannen, want de vooruitzichten waren lang goed. De druk was bovendien hoog om ook te winnen.
Damen was vanaf het begin een outsider. Mensen dicht bij het project verwachtten vooraf niet dat Damen zou gaan winnen. Er werd gefluisterd (niet door Belgen en niet door Damen-personeel) dat België deze opdracht niet net als de fregatten ook aan Nederland zou gunnen. Die geruchten waren hardnekkig, maar zijn ook weer ontkracht door anderen. Hoe dan ook, bij de bookmakers stond Damen er in het begin niet goed op. Het aanbod was echter wel verrassend en Damen kreeg daardoor meer credits. Dan is het extra zuur dat je dan toch verliest.
Maar hier zit niet het grootste verlies. Want wat er nu is gebeurd is dat de Nederlandse industrie de komende dertig tot veertig jaar volledig is uitgeschakeld op het gebied van mijnenbestrijding (MCM), is de inschatting van Marineschepen.nl. En dat is nogal wat. De MCM-markt gaat nu namelijk los komen. De afgelopen decennia heeft ongeveer ieder land z’n mijnenbestrijding verwaarloosd. Vele landen moeten/ willen nu hun MCM-vloot gaan moderniseren, denk aan Duitsland, Finland, Estland, Roemenië en Indonesië. België en Nederland lopen voorop, zowel qua tijd als qua filosofie. De hele MCM-wereld kijkt daarom met belangstelling mee naar de ontwikkelingen. Want de Belgische en Nederlandse marines beschikken al decennia over het NATO Naval Mine Warfare Centre of Excellence in Oostende. België is al sinds de jaren ’60 hét MCM-land van Europa. Dus premium-klant.
Natuurlijk, de wonderen zijn de wereld niet uit en als Damen en Thales hun systemen aan elkaar knopen en met zo’n aanbod met toekomstige aanbestedingen meedoen, dan kunnen ze in theorie winnen. Maar dat ze allebei niet door hun eigen marine zijn gekozen, staat slecht op hun CV bij een nieuwe aanbesteding. Tegelijkertijd is de aartsrivaal van Damen, Naval Group, voor decennia op poleposition gezet. Tijdens iedere oefening en ieder havenbezoek wordt door België en Nederland de Franse (en een beetje Belgische) waar getoond.
Je zou kunnen zeggen dat het verlies van de MCM-exportmarkt geaccepteerd moet worden en dat Damen zich dan moet richten op fregatten en onderzeeboten (komen we zo op). Accepteren moeten ze het sowieso, maar de markt voor mijnenjagers is groter en makkelijker dan die van onderzeeboten. Op politiek vlak en op gebied van concurrentie. Want die concurrentie is met o.a. Naval Group en TKMS op onderzeebootgenied moordend, maar binnen de mijnenbestrijding veel minder. En zelfs in het haast pacifistische België is men nog akkoord met hun expertise op gebied van mijnenbestrijding. Ook voor de Nederlandse politiek is het steunen van een bedrijf dat helpt mijnen te ruimen een stuk makkelijker dan een bedrijf dat onderzeeboten exporteert.
Een klein verlies voor nu, een groot verlies voor de toekomst. Niet alleen voor de export, ook voor de volgende generatie mijnenbestrijdingsvaartuigen. Want waar zit dan de kennis en de ervaring? Niet meer in Nederland.
lees verder op Marineschepen.nl